EUSKARA GURE HERRIAN

      Esan deazkegu, zalantzarik gabe, XIX. mendearen erdialdera arte, euskara Añezkarko hizkuntza nagusia izan zela. Belaunalditan zehar latinarekin (elizgizonek erabilia) eta gaztelaniarekin (apaizek, medikuek, botikariek eta beste hainbat gutxiengo kultuek erabilia) batera erabili zen, baina biztanle gehienen ohiko hizkuntza (kasu askotan bakarra) euskara zen. 


     Esandakoa frogatzen duten dokumentu ugari dauzkagu: herriaren izena, dermioak, etxeen izenak, elizaren dokumentu zaharrak, oraindik erabiltzen diren hitzak... Jose María Jimeno eta Mikel Belaskok, duela 20 urte gutxi gora behera, gauza guzti hauek bildu eta "Toponimia de la Cuenca de Pamplona: Cendea de Ansoáin" liburuan argitaratu zituzten. Segidan, bi historialari handi hauen eskutik, Añezkarren aurkitu zuten informazioa aztertuko dugu.

Toponimia handia: Añezkar.
Esanahia: Aiñazkar ´brezo´ hitzarekin lotu daiteke.

Toponimia txikia (dermioak)
Aingeruiturri: Fuente del ángel
Baratzeaga: Huertas
Buztinmaldondoa: Junto a la cuesta arcillosa
Elizgibela: Tras la iglesia
Euntzezar: Prado viejo
Ezkidi: Bosque de tilos
Gesalaga: Zona de agua salada
Gurutzeaga: Lugar de la cruz
Iturko: Fuentecilla
Mendiko: Montecillo
Oianpea: Bajo el monte
Pospotza: Fuente que hacía “pos-pos”
Primizbide: Camino de la primicia
Sandiarte: Entre los santos (entre la iglesia de San Juan de Oteiza y la ermita de la Santa Cruz)
Ugalzoko: Rincón del río
Urrutia: Lejano
Zariturri: Fuente del zorro?
Zakurroz: Zona de perros?
Ziaurdi: Yezgo (especie vegetal)
Zindiku: Tal vez ‘del juramento’ (Ziñeko)
Zubitxo: Puentecillo

Etxeen izenak (oikonimoak)
•Aierrarena: La de Ayerra. Actual Casa del Cura
•Amalaindarrena: La del de Amaláin
•Arnotenekoa: La de la bodega
•Artzarakoa: La del pastor
•Artzipresterena: La del arcipreste
•Astraindarrena: La del de Astráin
•Azkarrena: La del forzudo
•Bastagillearena: La del fabricante de bastes o albardas (bastero)
•Donazarrena: La de la señora vieja. Actual casa Donazar
•Diegorena: La de Diego
•Dorrekoarena: La de la torre
•Etxalekurena: La de Etxaleku
•Lumbierrena: La de Lumbier. Actual Casa Lizasoáin
•Martinikorena: La de Martiniko
•Muzkitzena: La de Muzkiz
•Oskoztarrena: La del de Oskotz
•Ostatukoa: La de la posada
•Sarasarena: La de Sarasa
•Sastrearena: La del sastre
•Txarlesena: La de Charles
•Txatxenea: La de “txatxo”
•Zamarguinarena: La del guarnicionero. Actual casa de Cruz Arraiza

Dokumentu zibila (1623)
     María de Orderiz, añezkartarra, Juanes de Orderiz eta María de Yabar-ren alaba, 1623an Aldabako Juanes de Aldaz-ekin ezkondu zen. Ezkontza Oltzako San Bartolomé Elizan ospatu zen baina emaztegaiaren ama ezin izan zen joan, beraz, eskribaua Añekarrera etorri behar izan zen kontratua irakurtzera "dándole a entender todo lo en él contenido en su lengua bascongada".

Elizaren dokumentua (1729)
     Jabea hildakoan, Añezkar eta Oteitzako Bikariotzak hutsik geratu ziren. Leireko Monasterioko prioreak San Adriango apaiz Pedro Celedonio de Azagra aurkeztu zuen bikario izateko. Herritar guztiak horren kontra agertu ziren, aurkeztutakoak euskararik ez zekielako, eta horixe baitzen erabilitako hizkuntza bakarra. Hala ere, Azagrak azterketa egin eta gainditu zuen(!), beraz, bikariotzen jabe egin zen.


Euskeraren galera gure zendean
     XIX. mendean euskarak pairatu zuen gainbehera iparraldeko trenbideak eta karlistadek ahalbidetu zuten. 1866. urtean Antsoaingo Zendeako populazioaren erdiak euskaldunak ziren, Luis Bonapartek jasotako datuen arabera. Hala ere, 1936. urtean ez dago euskaldunik jada. Dena den, euskaratik gaztelaniarako aldaketa mailakatua izan zen, eta seguruenik garai horretan mintzatuko zena hizkuntza bien arteko nahasketa izango zen.


Gaur egun erabilitako eta euskal jatorrizko hitzak
     Jose Maria Iribarrenen "Vocabulario navarro"tik hartuta eta Urbano Mirandak (81 urte) baieztatuak:

Auzolan: Trabajo vecinal

Azkarro:  Vigoroso, fuerte

Barriar: Extender, esparcir

Bizkorriko: Agil, fuerte

Ezpuenda: Cuneta

Gardama: Carcoma

Gardatxo: Lagarto

Golde: Arado

Goxua: Dulce, rico

Hondarra: Sobras, residuos

Kozkor: Raspa de maíz

Kilikas: Cosquillas

Latxo: Cordero pastenco

Landarra: Grada o rastra

Langarrear: Llover menudo

Laia: Herramienta

Malkarra: Paja de habas
Moxorro: Espantapájaros
Muga: Límite, linde

Musharra: Lirón

Neskazarra: Solterona

Ollaga: Aliaga

Ordea: Cambio, trueque

Otamen: Almuerzo

Potolo: Bajo y gordo

Sarde: Herramienta

Txakolí: Vino ligero y agrio

Txantxigorri: Torta de  ‘…’

Txarro: Malo, de mal genio

Txerri: Cerdo

Txistor: Longaniza delgada

Xirimiri: Llovizna

Zaborra: Porquería

Zakarro: Torpe, zafio

Zapurres: Sopas

Zarrakamalda: Herramienta

Zarre: Rastrillo

Zikiñe: Sucio

Zirikiar: Enredar, molestar

Zolda: Costra, roña

Zugarro: Olmo